V75: Vrede, Vrijheid en Varsseveld: aflevering 23/32 Afl. 1
Onderstaande blogposting is een bewerking van het verhaal De 46 van het Rademakersbroek. In het boekje Die Stadsen komt de executie van 46 mannen niet voor. Ongetwijfeld zullen Grad en Riek met het gastgezin wel hiervan gehoord hebben. Het verhaal is een bekorte versie.
Op 2 maart
1945 worden 46 mannen uit heel Nederland aan het Rademakersbroek bij Varsseveld
in de Achterhoek gefusilleerd. Hun dood is een represaille voor het ombrengen
van vier Duitse militairen door verzetsgroep De Bark, die in de laatste oorlogswinter
haar hoofdkwartier heeft in een boerderij in buurtschap De Heurne vlakbij
Dinxperlo. In de nacht van zondag 25 op maandag 26 februari zijn bij een
bomkrater aan de Aaltenseweg in een half opgeblazen, gedeeltelijk uitgebrande
auto vier Duitse Fallschirmjäger (elite-troepen van de Wehrmacht) gevonden. Hun
lichamen tonen sporen van wurging.
De Rademakersbroek-slachtoffers zijn allen ‘Todeskandidaten’ uit gevangenis De Kruisberg in Doetinchem. De jongste is 18, de oudste 65 jaar. Onder hen zijn kopstukken van het verzet uit Gelderland en Overijssel. Ze zijn pas in de laatste maanden van de oorlog opgepakt, maar zullen de bevrijding net niet halen: slechts 4 weken na hun dood worden Aalten en omgeving bevrijd.
In de vroege ochtend van 2 maart, rond 4 of 5 uur, worden de mannen gewekt en uit hun cellen gehaald. De gevangenen hebben al langere tijd bedrijvigheid op de gang gehoord en nemen aan dat er weer wat aan de hand is. Dit hebben ze al verschillende keren meegemaakt. Ze verlaten de cel en hun handen worden op de rug gebonden. Alle mannen krijgen een papiertje in hun jas- of broekzak gestopt, waarop, naar later blijkt, hun naam en geboortedatum staat. De groep wordt het gebouw uitgedreven en in een grote gesloten vrachtwagen gedwongen, die bewakers dichtmaken. Een militaire colonne van SD, SS en Fallschirmjäger verlaat het terrein. De laatste groep zijn soldaten afkomstig uit dezelfde divisie als de vier vermoorde Duitse militairen. Zij vormen het executiepeleton. De weg van de 46 mannen zal uiteindelijk om 8 uur op een akker aan het Rademakersbroek, naast de boerderij Tol eindigen.
De vrachtwagen stopt op een zandweg naast De Tol: het Rademakersbroek van de familie Kraaijenbrink. Het gezin krijgt het bevel binnen te blijven en houdt zich schuil in de kelder, omdat er Engelse jagers in de lucht zijn. Het wemelt van de Duitse en ook een aantal Hollandse SS’ers. Er staan verschillende militaire auto’s en motoren en twee vrachtwagens met het executiepeloton. De gevangenen worden gedwongen aan de achterkant van de vrachtwagen uit het laadruim te springen.
Door het gevaar voor luchtbeschietingen staan de Duitse militairen vlak naast de boerderij. Het verkeer in de omgeving wordt staande gehouden. De gevangenen worden het tarweveld opgedreven en in een halve cirkel opgesteld, in drie rijen, schuin achter elkaar, hun gezicht van de boerderij afgewend. Het doodsvonnis klinkt in het Duits, vervolgens vertaald door een Nederlander. Enkele mannen smeken of ze nog een afscheidsbrief mogen schrijven. Tevergeefs. Dan klinken de karabijnen van het executiepeloton. Met het eerste salvo valt het oostelijke deel van de groep. Met het tweede het westelijke deel. Als alle mannen op de grond liggen, stappen een Duitse en Nederlandse SS’er van weerskanten over de lijken heen en geven waar nodig een genadeschot.
Rond half 11 moeten vier boeren uit de omgeving de lichamen op hun wagens leggen en volgt de laatste gang van de 46 mannen naar een massagraf op begraafplaats Rentinkkamp in Varsseveld. Een NSB’er loopt voorop. Op het lege tarweveld moeten mannen die ter plekke worden aangehouden de achtergebleven sjaals, brillen, petten en hoeden verzamelen. Die worden samen met restanten van de slachtoffers begraven. Later zal boer Kraaijenbrink op verzoek van familieleden de persoonlijke spullen weer opgraven.
Op het Rademakersbroek wordt op 4 mei 1949 een monument
geplaatst ter herinnering aan de executie. Opmerkelijk is de het glas met
graankorrels. Boer Kraaijenbrink heeft op de plek waar de mannen zijn gevallen gezien
dat het koren een stuk hoger staat en het is donkergroen. Boer Kraaijenbrink
oogst deze halmen apart, want “daar zal geen mens of dier van eten”. Een
gedeelte van deze graankorrels wordt geplaatst onder de plaquette van het monument dat aan het Rademakersbroek
wordt onthuld. Op het monument staan de dichtregels van Garmt Stuiveling te
lezen:
Onderstaande blogposting is een bewerking van het verhaal De 46 van het Rademakersbroek. In het boekje Die Stadsen komt de executie van 46 mannen niet voor. Ongetwijfeld zullen Grad en Riek met het gastgezin wel hiervan gehoord hebben. Het verhaal is een bekorte versie.
De Rademakersbroek-slachtoffers zijn allen ‘Todeskandidaten’ uit gevangenis De Kruisberg in Doetinchem. De jongste is 18, de oudste 65 jaar. Onder hen zijn kopstukken van het verzet uit Gelderland en Overijssel. Ze zijn pas in de laatste maanden van de oorlog opgepakt, maar zullen de bevrijding net niet halen: slechts 4 weken na hun dood worden Aalten en omgeving bevrijd.
In de vroege ochtend van 2 maart, rond 4 of 5 uur, worden de mannen gewekt en uit hun cellen gehaald. De gevangenen hebben al langere tijd bedrijvigheid op de gang gehoord en nemen aan dat er weer wat aan de hand is. Dit hebben ze al verschillende keren meegemaakt. Ze verlaten de cel en hun handen worden op de rug gebonden. Alle mannen krijgen een papiertje in hun jas- of broekzak gestopt, waarop, naar later blijkt, hun naam en geboortedatum staat. De groep wordt het gebouw uitgedreven en in een grote gesloten vrachtwagen gedwongen, die bewakers dichtmaken. Een militaire colonne van SD, SS en Fallschirmjäger verlaat het terrein. De laatste groep zijn soldaten afkomstig uit dezelfde divisie als de vier vermoorde Duitse militairen. Zij vormen het executiepeleton. De weg van de 46 mannen zal uiteindelijk om 8 uur op een akker aan het Rademakersbroek, naast de boerderij Tol eindigen.
De vrachtwagen stopt op een zandweg naast De Tol: het Rademakersbroek van de familie Kraaijenbrink. Het gezin krijgt het bevel binnen te blijven en houdt zich schuil in de kelder, omdat er Engelse jagers in de lucht zijn. Het wemelt van de Duitse en ook een aantal Hollandse SS’ers. Er staan verschillende militaire auto’s en motoren en twee vrachtwagens met het executiepeloton. De gevangenen worden gedwongen aan de achterkant van de vrachtwagen uit het laadruim te springen.
Door het gevaar voor luchtbeschietingen staan de Duitse militairen vlak naast de boerderij. Het verkeer in de omgeving wordt staande gehouden. De gevangenen worden het tarweveld opgedreven en in een halve cirkel opgesteld, in drie rijen, schuin achter elkaar, hun gezicht van de boerderij afgewend. Het doodsvonnis klinkt in het Duits, vervolgens vertaald door een Nederlander. Enkele mannen smeken of ze nog een afscheidsbrief mogen schrijven. Tevergeefs. Dan klinken de karabijnen van het executiepeloton. Met het eerste salvo valt het oostelijke deel van de groep. Met het tweede het westelijke deel. Als alle mannen op de grond liggen, stappen een Duitse en Nederlandse SS’er van weerskanten over de lijken heen en geven waar nodig een genadeschot.
Rond half 11 moeten vier boeren uit de omgeving de lichamen op hun wagens leggen en volgt de laatste gang van de 46 mannen naar een massagraf op begraafplaats Rentinkkamp in Varsseveld. Een NSB’er loopt voorop. Op het lege tarweveld moeten mannen die ter plekke worden aangehouden de achtergebleven sjaals, brillen, petten en hoeden verzamelen. Die worden samen met restanten van de slachtoffers begraven. Later zal boer Kraaijenbrink op verzoek van familieleden de persoonlijke spullen weer opgraven.
Precies 4 weken later op Goede Vrijdag 30 maart worden
Aalten en omgeving bevrijd. De lichamen van de mannen worden in april waar
mogelijk geïdentificeerd en apart gekist. De meesten worden uiteindelijk in hun
woonplaats herbegraven. Een aantal vindt op Ereveld Loenen hun laatste
rustplaats.
Boer Kraaijenbrink schreef later in een brief: “Nog staat
me iederen dag voor ogen die rijen doden daar op ons veld. De wind speelde met
hun haarlokken en ik wenschte wel dat geheel ons Nederlandsche volk ze had zien
liggen opdat het niet vergeten zou wat hier geofferd is voor land en voor
volk.”
Op het Rademakersbroek wordt op 4 mei 1949 een monument
geplaatst ter herinnering aan de executie. Opmerkelijk is de het glas met
graankorrels. Boer Kraaijenbrink heeft op de plek waar de mannen zijn gevallen gezien
dat het koren een stuk hoger staat en het is donkergroen. Boer Kraaijenbrink
oogst deze halmen apart, want “daar zal geen mens of dier van eten”. Een
gedeelte van deze graankorrels wordt geplaatst onder de plaquette van het monument dat aan het Rademakersbroek
wordt onthuld. Op het monument staan de dichtregels van Garmt Stuiveling te
lezen:
Warm
bloed doordrenkt onze velden.
En Rijker
rijpte hier ’t graan.
O, mocht
uit het offer dier helden
Zulk een
oogst van vrijheid ontstaan!
Update
In 2023 heeft de NOS een documentaire over de 46 van Rademakersbroek uitgezonden: https://nos.nl/collectie/13932/artikel/2473762-duitse-vergeldingsactie-bij-het-rademakersbroek-kostte-46-mannen-het-leven
In 2023 heeft de NOS een documentaire over de 46 van Rademakersbroek uitgezonden: https://nos.nl/collectie/13932/artikel/2473762-duitse-vergeldingsactie-bij-het-rademakersbroek-kostte-46-mannen-het-leven
Geen opmerkingen:
Een reactie posten